Tillaga að athugasemd til Reykjavíkurborgar

Ég mótmæli harðlega fyrirhuguðum breytingum á Aðalskipulagi Reykjavíkur 2040 sem fela í sér þéttingu byggðar á svokölluðu Sóleyjatúni í Grafarvogi.

Þó að nýjasta tillagan feli í sér 52 íbúðir í allt að 2,5 hæðum og án bílastæðahúss, þá stendur óhaggað eftir að framkvæmdin mun:

• raska grænu svæði sem íbúum var lofað að yrði útivistarsvæði

• skerða lífsgæði og öryggi barna

• skapa aukið álag á innviði sem nú þegar eru sprungnir,

• vera í ósamræmi við núverandi byggð og skipulag.

Skólainnviðir

Í fyrirliggjandi skipulagstillögu Reykjavíkurborgar er gert ráð fyrir mikilli fjölgun íbúða í Rimahverfi, sem er eitt fjölmennasta skólahverfi borgarinnar. Uppbygging á Sóleyjatúni einu mun kalla á fjölda nýrra barna í skóla og leikskóla, en engar áætlanir liggja fyrir um nauðsynlega uppbyggingu skólainnviða.

Í drögum að aðalskipulagsbreytingu frá febrúar 2025 kemur fram:

„Spáð er stöðugleika í nemendafjölda í Rimaskóla, líkt og verið hefur í nokkur ár. Ekki er mikið svigrúm til fjölgunar í skólanum og þéttingin gæti valdið nokkurri áskorun“

Ef áætlanir ná fram að ganga munu fjölmörg leik- og grunnskólabörn bætast við Rimahverfið, þar sem ekki er rými fyrir fleiri grunnskólabörn og enn síður fleiri leikskólabörn. Foreldrar í Rimahverfi þurfa margir hverjir að keyra börn sín í leikskóla í öðrum hverfum borgarinnar meðan þau bíða eftir plássi í fullsetnum leikskólum Rimahverfis. Frístundaúrræði Rimaskóla eru nú þegar sprungin og komast ekki öll börn 2. og 3. bekkjar að í frístund.

Það er með öllu óásættanlegt að leggja fram þéttingaráform sem fela í sér augljósa fjölgun barna á svæði þar sem skóla- og leikskólakerfið nær ekki einu sinni utan um núverandi íbúafjölda. Hér er um að ræða skipulagslegan forsendubrest – þegar borgin ályktar um að nýta „svigrúm“ sem ekki er til staðar í raun.

Borgaryfirvöld bera bæði lagalega og siðferðislega ábyrgð á að tryggja að grunnstoðir samfélagsins – leikskóli, grunnskóli og frístund – séu í stakk búnar til að mæta fjölgun íbúa. Ef þessar stoðir eru hunsaðar, verður öll uppbygging í raun reist á rangri forsendu – og það bitnar fyrst og fremst á börnum.

Skuggavarp og útsýnisskerðing

Fyrirhuguð byggð á Sóleyjatúni mun rísa upp fyrir núverandi hús við bæði Sóleyjarima og Smárarima og valda verulegum skuggavarpi á garða og útivistarsvæði í næsta nágrenni. Þetta kemur helst niður á síðdegis- og kvöldsólinni – þeim tíma sem heimili og fjölskyldur nýta garða sína mest. Fyrirhugaðar byggingar verða 7,5 metrar að hæð sem munu valda yfir 50 metra löngum skuggum að hausti til.

Breytingin mun einnig hafa í för með sér alvarlega skerðingu á útsýni margra heimila, einkum þeirra sem hafa notið opins sjónmáls til vesturs og suðurs í gegnum grænt, opið tún. Þetta útsýni – yfir borg, sund og sólarlag – hefur verið hluti af búsetugæðum hverfisins frá upphafi. Nú á að svipta íbúana þessum gæðum.

Það er sérstaklega ámælisvert að borgin auglýsi nýju íbúðirnar sem „útsýnisíbúðir“ á sama tíma og fyrirliggjandi byggð er svipt sínu útsýni. Hér er um að ræða skýra skerðingu á lífsgæðum og réttindum íbúa, þar sem bæði birtuskilyrði og rými dragast verulega saman – í hverfi sem hefur hingað til einkennst af opnu, grænu yfirbragði og friðsælli byggð.

MYND 1: ÚTSÝNI YFIR REYKJAVÍKURBORG FRÁ SÓLEYJARIMA

mynd 2: rauðar byggingar sýna 7,5 metra hús sem hindra útsýni

MYND 4: BREYTT GÖTUMYND, FYRIRHUGUÐ BYGGÐ MYNDAR 7,5METRA VEGG ALVEG VIÐ GÖTU

MYND 3: SKUGGAVARP OG ÚTSÝNISSKERÐING HJÁ ÍBÚA Í SÓLEYJARIMA

MYND 5: yFIRLITSMYND - RAUÐAR BYGGINGAR SÝNA FYRIRHUGAÐA BYGGÐ

Græn svæði

Sóleyjatúnið var skilgreint í deiliskipulagi sem útivistarsvæði árið 2003. Það var gert sem hluti af sátt milli íbúa og borgaryfirvalda eftir mikil mótmæli gegn fyrirhuguðum háhýsum á svæðinu; húsin voru lækkuð og útivistarsvæði skilgreint fyrir íbúa. Nú 20 árum síðar ætlar borgin að ganga bak orða sinnaog taka útivistarsvæðið

MYND 5: yFIRLITSMYND - SÓLEYJATÚN

Sóleyjatúnið er ekki vannýtt svæði. Það er líflegt útivistarsvæði í mikilli notkun barna, fullorðinna og ferfætlinga. Þar fara börn í útikennslu, fjölskyldur spila fótbolta, hundar fá að hlaupa og nágrannar njóta samvista.

Fjölmargir íbúar við Sóleyjarima og Smárarima keyptu heimili sín í trausti þess að Sóleyjatúnið yrði áfram grænt, opið og hluti af útivistarsvæðum hverfisins – í samræmi við skipulag og skýrar yfirlýsingar borgaryfirvalda. Þeir hafa byggt daglegt líf sitt upp við það andrými.

Að snúa nú við þeirri stefnu og byggja yfir túnið er ekki aðeins svik við gefin loforð – heldur óafturkræf skerðing á lífsgæðum. Þegar græn svæði eru tekin undir byggð, eru þau farin - fyrir fullt og allt. Það er ekkert sem kemur í þeirra stað. Slíkar ákvarðanir eru endanlegar og óleiðréttanlegar.

Í stað þess að vernda og rækta þetta samfélagslega rými, er nú boðið upp á þéttingaráform sem skerða útivist, draga úr heilbrigði og ganga gegn eigin markmiðum borgarinnar um sjálfbærni, vistvænt skipulag og bætta lýðheilsu.

Samgönguinnviðir

Sóleyjarimi og Smárarimi eru íbúagötur sem gegna lykilhlutverki í daglegum ferðum barna í og úr Rimaskóla og frístundastarfi. Börn fara þar mikið um gangandi og hjólandi. Þar er líka töluverð bílaumferð – bæði íbúa og foreldra sem aka börnum í skóla. Meðfram Sóleyjatúni liggja göngustígar sem tengja saman byggðina og er mikið nýttur af börnum og fullorðnum á ferð sinni um hverfið. Fyrirhuguð byggð á Sóleyjatúni mun bæta verulega við bílaumferð á svæði sem er nú þegar við mörk burðargetu – með þröngum götum og aðstæðum sem versna á vetrum þegar snjóhreinsun er takmörkuð.

Einungis er gert ráð fyrir einu bílastæði fyrir hverja íbúð og hluti stæðanna verða merkt fötluðum. Ekki er gert ráð fyrir neinum gestastæðum. Reynsla íbúa frá sambærilegum uppbyggingarsvæðum sýnir að skortur á nægjanlegum bílastæðum leiðir óhjákvæmilega til þess að ökutæki eru ýmist lögð í einkastæði nágranna eða upp á gangstéttir og stíga – einmitt þar sem börn eiga að geta gengið örugg. Slíkt hefur þegar sést í Gufunesi, við Móaveg og víðar​.

Foreldrafélag Rimaskóla hefur lýst yfir miklum áhyggjum af áhrifum áforma á öryggi barna og segir m.a.:

„Við lýsum því þungum áhyggjum að núverandi tillögur muni leggja grunnskólabörn í óþarfa hættu á för sinni til og frá skóla.“

Þá er bent á að við vetraraðstæður séu gangstéttir og stígar oft ófærir, sem neyðir börn til að fara út á akbrautir sem verða þá enn hættulegri vegna aukinnar umferðar og takmarkaðs aðgengis.

Hverfið á að vera öruggt – ekki þrengt og áhættusamt. Borgin verður að leggja sitt af mörkum til að tryggja að svo verði áfram.

Ósamræmi við nærliggjandi byggð

Núverandi byggð í kringum Sóleyjatúnið samanstendur af lágreistum einbýlis- og raðhúsum. Hverfisbragur hefur mótast af fjölskylduvænu skipulagi og aðgengi að náttúru og útivist. Fyrirhuguð fjölbýlishús, þó skilgreind sem 2,5 hæðir, rísa yfir núverandi hús og breyta ásýnd hverfisins verulega. Þessi áform samræmast ekki stefnu borgaryfirvalda um að virða „anda og eðli hverfisins“.

Þá má ætla, út frá gögnum borgarinnar og borgarvefsjá, að fyrirhugaður þéttleiki á reitnum sé 45 íbúðir á hektara – sem er margfalt meiri en í byggðinni í kring. Þessi mikli þéttleiki er gjörólíkur nærliggjandi byggð og skapar mikið ósamræmi í byggðinni.

Íbúar keyptu fasteignir sínar í trausti þess að svæðið yrði grænt útivistarsvæði eins og borgin lofaði. Hér er sátt brotin – og heill hverfishluti settur undir þrýsting sem hann var aldrei skipulagður til að bera.

Framkvæmdir og hætta á framkvæmdatíma

Gera má ráð fyrir að framkvæmdir á Sóleyjatúni standi yfir í langan tíma og valdi íbúum miklu raski. Búast má við háværum og umfangsmiklum jarðvegsframkvæmdum, mikilli rykmengun og umferð þungra vinnuvéla og tækja.

Fyrirhugaðar framkvæmdir á Sóleyjatúni eru rétt við Rimaskóla og þar sem fjölmörg börn ganga daglega til og frá skóla og frístund. Umferð stórvirkra vinnuvéla og tækja mun ógna öryggi þessara barna. Í þröngum íbúðagötum eins og Sóleyjarima geta vinnuvélar skapað raunverulega slysahættu, þar sem börn eru berskjölduðust.

Að auki má gera ráð fyrir verulegu raski vegna tengingar nýbygginga við veitur og aðra innviði.

Eignaréttur rýrður – réttur til skaðabóta

Íbúar höfðu réttmætar væntingar til þess, þegar þeir ákváðu að kaupa íbúðarhúsnæði sitt, að hverfið væri fullmótað og fullbyggt. Að minnsta kosti máttu þeir ekki vænta þess að ráðist yrði í svo viðamiklar breytingar af því tagi sem hér er boðað með tilheyrandi skerðingu á lífsgæðum og eignarrétti.

Þær hugmyndir sem settar hafa verið fram í áformum borgarinnar munu koma til með að rýra verðmæti eigna íbúa í Rimahverfi, þ.m.t. mun útsýni skerðast og það verulega í sumum tilvikum.

Jafnframt skal tekið fram að þó nokkur dæmi eru fyrir því að sveitarfélög séu skaðabótaskyld gagnvart íbúum sveitarfélagsins vegna þvílíkra breytinga, sbr. 1. mgr. 51. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Bætur samkvæmt fyrrnefndu ákvæði skulu miðaðar við rýrnun á verðmæti fasteignar, líkt og staðfest hefur verið í dómaframkvæmd Hæstaréttar.

Með fyrirætlunum sínum í Rimahverfi er borgin að fórna meiri hagsmunum fyrir minni og um leið snúa öllu á hvolf í hverfinu með tilheyrandi neikvæðum áhrifum á íbúa í hverfinu. Rimahverfið er í fullkomnu jafnvægi við stórkostlega ósnortna náttúru og eru þessi svæði nauðsynleg fyrir mikilvægt vistsvæði sem endurspeglast meðal annars í friðlýsingu svæðis sem liggur upp við hverfið. Íbúar í hverfinu krefjast þess að halda í þessi einkenni hverfisins og hafna að fullu þeim breytingum sem fyrirhugaðar eru í breyttu aðalskipulagi Reykjavíkur.

Að lokum vil ég árétta að þau sjónarmið sem hér hafa komið fram eiga einnig við í stærra samhengi. Ég mótmæli því jafnframt heildaráformum um þéttingu byggðar í Grafarvogi og geri eftirfarandi athugasemdir fyrir hönd hverfisins alls.

Hverfið er eitt það fjölmennasta í borginni og hefur frá upphafi verið skipulagt sem fjölskylduvænt úthverfi með mikla nálægð við bæði ósnortna náttúru og manngerð útivistarsvæði í nærumhverfi. Hér ríkir öflug hverfisvitund og samhent samfélag fólks sem ber umhyggju fyrir nærumhverfi sínu og nágrönnum.

Áform borgarinnar um fjölgun íbúða innan gróins og fullbyggðs hverfis ganga alvarlega að lífsgæðum íbúa. Grunninnviðir eins og leik- og grunnskólar, samgöngur og félagsþjónusta anna varla þeim fjölda sem nú þegar býr í hverfinu – hvað þá þeim sem áformað er að bæta við. Foreldrar þurfa nú þegar til að senda börn sín í leikskóla utan hverfis, og umferðarþungi innan Grafarvogs er orðinn daglegt vandamál.

Þá eru græn svæði – sem eru órjúfanlegur hluti af sérstöðu og lífsgæðum Grafarvogs – í hættu. Þetta eru svæði sem börn nota til leiks, íbúar til útiveru, og gegna lykilhlutverki í andlegri og líkamlegri heilsu fólks. Að taka þessi svæði undir byggð gengur gegn öllum markmiðum um sjálfbæra þróun og heilbrigt borgarumhverfi.

Þéttingaráformin hafa verið sett fram án raunverulegs samráðs við íbúa og kynnt með ófullnægjandi hætti. Hátt í þúsund athugasemdir sem hafa nú þegar borist frá íbúum endurspegla málefnalega, gagnrýna og vel rökstudda andstöðu við áformin.

Vil ég því minna á eftirfarandi:

• Grafarvogur hefur þegar vaxið mikið og enn á eftir að bæta við í Gufunesi, Höfða og á Keldnalandi. Samhliða þessari fjölgun hefur innviðauppbygging ekki haldið í við þróunina – hvorki í skóla- og frístundamálum, samgöngum né heilsugæslu. Áformin eru því ekki í takti við getu hverfisins til að taka á móti enn fleiri íbúum.

• Skólainnviðir eru þegar sprungnir. Börn komast nú þegar ekki að í leikskólum í hverfinu. Skólar hverfisins hafa ekki svigrúm fyrir alla þessa fólksfjölgun, sumir eru jafnvel fullsetnir. Frístundavist hefur ekki verið tryggð að fullu fyrir alla nemendur í 2.–3. bekk. Engin áform eru um nýja leik- eða grunnskóla þrátt fyrir að fjölga eigi um hundruð íbúa.

• Græn svæði sem eiga að hverfa eru andrými íbúa og mörg hver virk útivistarsvæði fyrir börn, fjölskyldur og samfélagið í heild. Rannsóknir sýna að þau eru nauðsynlegur þáttur í andlegri og líkamlegri heilsu, félagslegri samveru og velferð barna og fjölskyldna.

• Hver íbúð án uppbyggingar samgönguinnviða eykur hættuna í umferðinni – og bitnar það á börnum, öldruðum og hreyfihömluðum fyrst. Samgönguinnviðir í Grafarvogi eru nú þegar yfir nýtingarmörkum og hafa ekki haldið í við þá miklu fólksfjölgun sem átti sér stað á undanförnum áratugum. Fullvíst er að áformuð íbúafjölgun muni auka álag á götur, gatnamót og gönguleiðir – án þess að nokkrar umbætur séu áætlaðar í takt við þessa aukningu.
  Skýrsla starfshóps íbúaráðs frá nóvember 2024 sýnir að:

  • Alvarlegum slysum í hverfinu hefur fjölgað um 5% og öðrum slysum um 27% miðað við tímabilin 2009–2013 og 2019–2023.

  • Fjöldi ómerktra og ólöglegra gangbrauta brýtur í bága við reglugerðir og skapar beina hættu, sérstaklega við skóla og í íbúagötum.

  • Börn og unglingar eru í sérstakri hættu, því ástand göngu- og hjólastíga er víða óviðunandi. Víða eru merkingar, lýsing og aðgengi að skóla og frístundum ábótavant, m.a. við Langarima og í Rimahverfi​.

Fjölgun íbúða og aukning umferðar mun því ekki aðeins valda aukinni umferð og öngþveiti á götum hverfisins heldur einnig skapa verulega aukna hættu fyrir börn og ungmenni.
Það er ekki aðeins almenningur sem lýsir yfir áhyggjum sínum af þessum áformum. Í sinni umsögn gerir Vegagerðin einnig alvarlegar athugasemdir við skipulagstillöguna. Stofnunin bendir sérstaklega á að við slíka þéttingu í grónu hverfi þurfi að leggja mat á afleiðingar á bílaumferð og almenningssamgöngur og telur að það hafi ekki verið gert með nægilega vönduðum hætti. Umsögnin leggur áherslu á að slíkar breytingar hafi áhrif á umferð á svæðum langt út fyrir einstaka byggingarreiti og að ekki sé nægilega sýnt fram á hvernig tekið verði á auknu álagi á gatnakerfi og samgöngur í heild.

Með öðrum orðum: Vegagerðin, sem ber ábyrgð á skipulagi og öryggi í samgöngum landsins, staðfestir þær áhyggjur sem íbúar hafa ítrekað bent á — að þetta sé ekki traust og vel undirbúið skipulag, heldur áform sem geta valdið auknu umferðarálagi og öryggisvanda.

• Þéttleiki fyrirhugaðra byggingasvæða er margfaldur miðað við núverandi skipulag og gengur gegn eðli og anda Grafarvogs. Til dæmis er meðalþéttleiki ríflega 24,7 íbúðir á hektara í nýjustu tillögum en meðalþéttleiki Grafarvogs er um 8–11 íbúðir/hektara. Þetta er alls ekki í samræmi við hönnun hverfisins með dreifðri og fjölskylduvænni byggð.

• Í áætlunum borgarinnar er gert ráð fyrir að stór hluti nýrra íbúða í Grafarvogi verði félagslegt eða óhagnaðardrifið húsnæði, í samstarfi við félög eins og Félagsbústaði, Búseta og Bjarg. Þrátt fyrir mikilvægi fjölbreyttra húsnæðisforma, veldur svo mikill þungi slíkra íbúða á einum stað hættu á félagslegri einhæfni og misskiptingu milli borgarhluta. Hlutfall félagslegra og óhagnaðardrifinna íbúða í Grafarvogi er nú þegar hærra en í mörgum öðrum hverfum borgarinnar. Það er ekki ásættanlegt að einangra félagslegt og óhagnaðardrifið húsnæði á fáum stöðum í úthverfum. Slík samþjöppun getur grafið undan félagslegri fjölbreytni og samhengi hverfisins.

• Það eru aðrir og betri kostir í boði til íbúðauppbyggingar í Reykjavík. Í Reykjavík eru þegar yfir 2.500 tómar íbúðir samkvæmt nýjustu talningu HMS. Næg byggingarsvæði eru í landi borgarinnar í hverfum sem ekki eru fullbyggð í dag.

Ég krefst þess að Reykjavíkurborg endurskoði þessi áform í heild sinni. Það þarf að virða sérstöðu Grafarvogs, vernda græn svæði sem gera hverfið aðlaðandi og lífvænlegt, og leggja áherslu á að styrkja innviði sem nú þegar ná ekki að sinna þörfum íbúanna. Aðeins þannig verður hægt að tryggja sjálfbæra og skynsamlega þróun hverfisins og borgarinnar – til framtíðar.

Ég áskil mér allan rétt til að koma með frekari athugasemdir, andmæli og sjónarmið á síðari stigum málsins, bæði í gegnum opinberar athugasemdir og með öðrum lagalegum og stjórnsýslulegum leiðum.

Þetta á við hvort sem um er að ræða breytingar á deiliskipulagi, grenndarkynningu eða byggingarleyfisferli.